Η χρησιμοποίηση δερμάτων για την κάλυψη πρωταρχικών αναγκών του ανθρώπου, οδήγησε από πολύ πρώϊμα στην αναζήτηση τρόπου κατασκευής τους. Για να γίνει η δέψη του δέρματος απαιτείται πολύ νερό και αρκετή αιολική δύναμη (δεδομένου ότι οι μηχανές ντίζελ τότε σπάνιζαν). Βέβαια απαράιτητη ήταν και η ύπαρξη ζωϊκών δερμάτων που η Νάξος διέθετε σε αφθονία.
Η περιοχή της Γρόττας της Νάξου πρόσφερε σε αφθονία νερό και μεγάλη αιολικλη δύναμη. Γι' αυτό εκεί δημιοθργήθηκαν τα ναξιώτικα βυρσοδεψία. Από τα παλαιά χρόνια μια εβραϊκή παροικία είχε ασχοληθεί σοβαρά με την επεξεργασία δερμάτων. Μετά τη σκυτάλη πήραν δύο μεγάλες οικογένειες: οι Λαγουρούδες και οι Πολίτιδες. Οι πρώτοι ήρθαν από την Τήνο κι αγόρασαν πολλά ακίνητα στην περιοχή της Γρόττας. Σε όλα αυτά τα ακίνητα άνοιξαν δεξαμενές (λίμπες) μέσα στο έδαφος, απαρίτητες για τη δέψη των δερμάτων. Έστησαν επίσης ανεμόμυλο στα βόρεια του πρώτου δημοτικού σχολείου Νάξου, ο οποίος ήταν απαραίτητος για το άλεσμα των δεψικών υλών του πεύκου και του περιβλήματος του βελανιδιού (κικίδι). Το ίδιο έκαναν και οι οικογένειες των Πολίτιδων, των οποίων ο ανεμόμυλος ήταν στην αρχή του δρόμου προς στην Πορτάρα, δίπλα στη θέση όπου σήμερα έχει τοποθετηθεί το ωραιότατο άγαλμα της Αριάδνης.
Τα δέρματα χωρίζονταν σε τρείς κατηγορίες. Τα μεγάλα βοδινά (σολοδέρματα). Τα μικρά βοδινά (βακέτες) και τα ψιλά ζώα, πρόβατα, κατσίκια (σεβρά, φόδρες, γάντια, παιδικά παπούτσια) κτλ. Τα ακατέργαστα δέρματα αγοράζονταν από τα σφαγεία της Γρόττας, εκεί που σήμερα είναι η παιδική δημοτική βιβλιοθήκη. Τα αλάτιζαν, μετά τα έπλεναν με άθφονο νερό και τα έβαζαν στις δεξαμενές με πολύ ασβέστη.
Εκεί έμεναν περίπου ένα μήνα, μετά τα έβγαζαν και τα έπλεναν στη θάλασσα κι έφευγαν οι περισσότερες τρίχες. Μετά με ειδικά μεταλλικά ξίστρα, με δύο λαβές, τα καθάριζαν τελείως από τις τρίχες και από τ' άλλα τυχόν υπολείμματα ιστών που έμεναν μετά το γδάρσιμο. Αφού συνεχιζόταν μεγάλο πλύσιμο, τα έβαζαν πάλι στις δεξαμενές και τα κάλυπταν με αλεσμένο πεύκο και αλεσμένο κικίδι. Εκεί έμεναν πολλούς μήνες έως ότου πάρουν το χρώμα και τα άλλα χαρακτηριστικά των δερμάτων. Τα ξαναέβγαζαν από τις λίμπες, τα στέγνωναν και με ειδικά εργαλεία έκαναν τις επιφάνειες των δερμάτων λείες και μετά τα άλοιφαν με ειδικές αλοιφές για να αποκτήσουν την πρέπουσα στιλπνότητα και ελαστικότητα.
Εννοείται ότι σ' όλη αυτή τη διαδικασία πεπεξεργασίας ασχολιούνταν πάρα πολλοί βυρσοτεχνίτες και άλλοι εργάτες. Η δραστηριότητα αυτή έδινε εργασία σε πολλούς. Μετά ερχόταν η σειρά των υποδηματοποιών. Μέσα στη Χώρα και σ' όλα τα χωριά υπήρχαν πάρα πολλοί. Άριστοι τεχνίτες μετέτρεπαν τα δέρματα σε ωραιότατα υποδήματα, ανδρικά γυναικεία και παιδικά. Έτσι καλυπτόταν οι ανάγκες υπόδησης των κατοίκων και εκ παραλλήλου η εξοικονόμηση των απαραιτήτων για πολλούς.
Τάδε έφη Γεώργιος Φραγκουδάκης
3/2/2005
